U svakodnevnom govoru često čujemo riječi poput: frustracija, stanje frustracije, isfrustriran, frustraciona tolerancija, reakcija na frustraciju i slično. Pojam frustracija (lat. frustratio = osujećivanje) označava stanje osjećajne napetosti, neugode, nemira i nezadovoljstva, izazvano zaprekama ili poteškoćama u ostvarenju nekog cilja ili zadovoljenju neke potrebe. A ako imamo na umu da je čovjek u toku svog života neprestano u procesu održavanja svoje biološke i socijalne ravnoteže kroz zadovoljenje određenih potreba i da sredina u kojoj živi, odnosno okolnosti u toj sredini, nikada nisu takve da mu se kao na tanjiru pruži sve ono što želi, onda nam je i logično da često slušamo baš o frustraciji.
Stanje frustracije nije spoljašnji uslov, nego je unutrašnje stanje i može postojati i bez spoljašnjeg uticaja, dovoljno je samo da zamislimo neku prepreku. Takvo stanje najčešće je uzrokovano nekim od slijedećih razloga:
- Nedostacima i gubicima u fizičkoj ili socijalnoj sredini
- Preprekama (prirodnim i socijalnim, kada nam se prepreče razni socijalni običaji, norme ili zakoni koji nas sprečavaju u zadovoljenju nekih potreba)
- Kada smo prisiljeni učiniti nešto što ne bismo željeli
- Kada postižemo ambivalentne ciljeve, koji su nam istovremeno i privlačni i odbojni (npr. kupili smo stan kakav smo željeli, ali se nalazi u nekom naselju u kojem zapravo ne bismo željeli stanovati)
- Kada se ne možemo odlučiti šta da učinimo u nekoj situaciji i nalazimo se u mentalnom konfliktu. (Ovakvi mentalni konflikti između motiva imaju tri glavne forme: konflikt dvostrukog privlačenja - između dva podjednako privlačna motiva, konflikt dvostrukog odbijanja – između dva podjednako odbojna motiva biramo manje zlo, i konflikt istovremenog privlačenja i odbijanja, kada trebamo odlučiti da li da odaberemo neki cilj koji nas istovremeno i privlači i odbija).
- Ne smijemo zaboraviti i podsvjesne mehanizme: podsvjesne želje, težnje i ambicije koje mogu «iza kulisa» uticati na nas i imati određenu ulogu u nastanku i razvoju raznih frustracionih situacija.
Indirektne posljedice frustracije:
- djelovanje frustracije je kumulativno, tj. napetost i druge negativne promjene naših frustracija se ne gube bez traga, nego, naprotiv, dolazi do njihovog gomilanja, sumiranja, akumulacije, pa ponekad neka beznačajna frustracija može dovesti do «eksplozije».
- doživljaj frustracije ima i moć infiltracije, jer frustracija ima difuzno djelovanje tj. ako smo frustrirani u jednoj oblasti svoje aktivnosti, to će se negativno odraziti i na aktivnosti koje s tom oblasti nemaju nikakve direktne veze. Efekti frustracije imaju tendenciju da se šire i generalizuju i da tako utiču na cjelokupno ljudsko ponašanje i percepciju, bilo pozitivno, bilo negativno... (Čovjek koji je doživio mnoge frustracije i konflikte može opažati da je svijet prepun teških problema i odluka, ali ukoliko se uspješno nosio sa ranijim frustracijama, može da to uopšti u pouzdano vjerovanje da će biti i u budućnosti u stanju da savlada takve probleme)
Anksioznost i neuspjeh, krivica, gubitak samopoštovanja...
Dakle, ukoliko je frustraciona situacija dublja i trajnija, ona se manifestuje na SVIM područjima čovjekove aktivnosti:
1) Na subjektivnom planu – kao jedan specifičan doživljaj karakterizovan napetošću, neugodom, tjeskobom i zlovoljom. Stepen napetosti prouzrokovane furstracijom zavisi od jačine postojećih motiva i snage i dužine djelovanja prepreke. Efekti povećane tenzije su različiti, neki su konstruktivni, neki destruktivni, što uglavnom zavisi od nivoa tenzije.
2) Na fiziološkom planu – u promjeni rada niza unutrašnjih organa, zbog veze fizioloških funkcija s emocionalnim stanjima organizma
3) Na planu opšteg ponašanja – u manjoj ili većoj reorganizaciji, a često i u dezorganizaciji čitave čovjekove aktivnosti. Čovjek nastoji promjenom vrste i stila aktivnosti riješiti frustraciju koja ga muči, a često dolazi i do blokiranja, «gubljenja živaca» i sličnih dezorganizacija u ponašanju.
4) Na socijalnom planu – u odnosu sa drugim ljudima, kroz poremećene socijalne kontakte osobe, što stvara određenu napetost između nje i sredine u kojoj živi.
Reagovanje na frustraciju može biti različito...
Konstruktivni efekti frustracije
Reorganizacija aktivnosti:
Frustracija ili konflikt izazivaju napetost, promjene u psihološkoj situaciji koje mogu olakšati postizanje cilja, pažnja se koncentriše na određeni motiv, dok ostali gube na snazi, nevažne komponente se zapostavljaju. Dolazi do:
- pojačanog napora da se cilj postigne
- promjene sredstava za postizanje cilja
- zamjene ciljeva (nešto od prvobitne tenzije ipak ostaje)
- redefinicije situacije koje može sadržati promjene u percepciji vlastite ličnosti, promjene u identifikaciji s grupom i promjene u stavovima i vrijednostima.
Ukoliko jedna vrsta aktivnosti ne donosi željene rezultate i ne rješava frustracionu situaciju, čovjek pokušava reorganizovati ili promijeniti svoju aktivnost kako bi ipak postigao ono šta želi.
Reorganizacija aktivnosti ponekad zahtijeva i promjenu ili napuštanje prvobitnih ciljeva, smanjenje ili povećanje početnih ambicija, usvajanje novih znanja, sticanje novih ili napuštanje starih navika i shvatanja, prikupljanje novih ili reorganizovanje starih činjenica i argumenata itd. Ovakva reorganizacija aktivnosti je ujedno i najbolja, racionalna metoda reagovanja u frustracionim situacijama, koja obično dovodi do njenog rješavanja ili bar do ublažavanja njenih posljedica
Štetni efekti frustracije
Ukoliko nivo tenzije pređe neku vrstu individualnog praga tolerancije na frustraciju (kritična tačka), javlja se nekoliko osnovnih oblika štetnih posljedica frustracije
1). Agresija: To je najtipičnija reakcija, iako je mnogo manje efikasna. Pojam agresije obuhvata niz pojava: od fizičkog napada na izvor frustracije do raznih oblika kritikovanja, ogovaranja i klevetanja. Za svaku psihološku agresiju je bitan neprijateljski stav subjekta prema objektu agresije, kojeg prati osjećaj neprijateljstva, srdžbe i mržnje. Ono što naročito komplikuje problem agresije u okviru problema frustracije je činjenica da veoma često dolazi do transfera, odnosno premještanja agresije (umjesto da napadnemo pravi izvor frustracije, mi, kao frustrirani subjekt prenosimo svoju agresiju na osobu ili predmet koji nema direktne veze s prvobitnom situacijom. To se zove supstituirana agresija, koja je zapravo zamjena cilja u agresiji. Supstituiranu agresiju možemo usmjeriti i na nekog ko nam se „prvi našao na putu“, ali ponekad biramo i nekog koga nam je najlakše napasti, npr. pretpostavljeni na poslu nam prigovori, a mi svoju frustraciju “istresamo” na bračnom partneru, djetetu, kolegi na poslu...
2). Povlačenje: To je reakcija donekle suprotna agresiji jer subjekt na izvor frustracije reaguje povlačenjem, odustajanjem od cilja. Iako dovodi do popuštanja tenzije, destruktivno je, jer sprječava postizanje cilja, a i povlačenje je SAMO relativno, subjekt u stvari ne odustaje od cilja, on i dalje nastavlja da to želi, ali se osjeća nemoćnim, nesposobnim i zaplašenim od izvora frustracije, te se povlači u samosažaljenje, neaktivnost i rezignaciju. Povlačenje je čsto povezano s raznim vrstama sanjarenja i maštanja.
3). Odbrambeni mehanizmi ličnosti koji su zapravo nesvjesni postupci kojima se osoba brani od gubitka samopoštovanja i/ili prijetećeg duševnog sloma. Psihološka odbrana ima prilagođavajući karakter; ona je i korisna i nužna, frustriranom pojedincu čuva samopoštovanje i pozitivnu sliku o samom sebi, s jedne strane, ali pruža i predah i odmor, s druge strane, omogućavajući mu da se sabere, prikupi snagu, razmotri frustracionu situaciju, razmisli o alternativama ponašanja i pronađe prihvatljiv, najčešće, kompromisan izlaz iz frustracione situacije. Općenito možemo reći da je većina odbrambenih mehanizama u određenom vremenskom okviru i situaciji korisno, a da su samo neki štetni jer ne približavaju pojedinca rješenju problema nego ga udaljavaju i od rješenja i od realiteta. Načini psihološke odbrane su mnogobrojni, ali se svi ne koriste. Kao u šahu, i načini kojima se vojnik brani od poraza, govore malo o situaciji osujećenja, a mnogo o njemu samom.
Ipak, nakon određenog vremena i ne tako rijetko, angažovani mehanizmi odbrane, kada njihova konstruktivnost postane kompromitovana, zapravo mogu postati centri oko kojih se grupišu određeni simptomi psihopatologije i eventualno psihijatrijskih poremećaja.
Najčešći odbrambeni mehanizmi (ima ih još) su: potiskivanje, kompenzacija, sublimacija, odbrambena identifikacija, racionalizacija, fiksacija, regresija, projekcija, intelektualizacija, reaktivna formacija, maštanje, negacija, izolacija, anulacija, pomjeranje, simbolizacija, introjekcija, retroakcija, konverzija i „acting out“ a više o njima nekom drugom prilikom...
Nema komentara:
Objavi komentar